Rozstanie to trudna emocjonalnie sytuacja – zarówno dla byłych partnerów, jak i dla ich dziecka. Kiedy do niego dochodzi, często konieczna jest reorganizacja dotychczasowego życia. Jednym z aspektów, które trzeba ustalić w momencie rozstania lub rozwodu posiadających dziecko osób, jest sposób sprawowania nad nim opieki.
Coraz częściej stosowaną praktyką jest piecza naprzemienna. Taki sposób wykonywania władzy rodzicielskiej pozwala dziecku na zachowanie dobrych relacji z obojgiem rodziców, którzy mają równy wpływ na jego wychowanie. Chociaż ta forma opieki zakłada zachowanie równości między rodzicami i nieutrudnianie kontaktów z dzieckiem żadnemu z nich, w praktyce budzi wiele wątpliwości.
Na czym dokładnie polega piecza naprzemienna, kiedy może zostać orzeczona i czy rzeczywiście służy dobru dziecka? W naszym artykule wyjaśniamy, jakie warunki muszą zostać spełnione, aby ją zastosować, oraz jakie niesie za sobą korzyści.
Czym jest piecza naprzemienna?
Piecza naprzemienna to sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, realizowany w przypadku rozwodu lub rozstania rodziców dziecka. Polega na naprzemiennym sprawowaniu opieki nad dzieckiem, które przez jakiś czas mieszka z jednym i drugim rodzicem, np. tydzień u mamy i tydzień u taty. Harmonogram pieczy naprzemiennej można jednak ustalić indywidualnie.
W praktyce wprowadzenie opieki naprzemiennej sprawia, że rodzice nie tylko podejmują wspólne decyzje dotyczące spraw dziecka (np. edukacji, leczenia czy wychowania), ale też realnie uczestniczą w jego codzienności. Taki podział opieki może być dobrowolny, czyli oparty na porozumieniu stron, lub ustanowiony przez sąd.
Piecza naprzemienna a kodeks rodzinny i opiekuńczy
W istocie, termin pieczy naprzemiennej nie istnieje w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jednak jej zastosowanie wynika z ogólnych przepisów dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej. Na podstawie art. 58 § 1a i art. 107 § 2 kodeksu, sąd może powierzyć władzę rodzicielską obojgu rodzicom i ustalić szczegółowy sposób jej wykonywania, w tym również naprzemienne sprawowanie opieki.
Zazwyczaj warunkiem koniecznym jest jednomyślność rodziców w sprawie planu wychowawczego dziecka. Porozumienie rodzicielskie określa sposób podziału czasu, jaki małoletni spędza z każdym z rodziców oraz zasady współpracy między nimi.
Orzeczenie pieczy naprzemiennej
Piecza naprzemienna może zostać orzeczona przez sąd, kiedy istnieją ku temu wyraźne przesłanki, a interes dziecka pozostaje nienaruszony. Najważniejsze kwestie, którymi kieruje się sąd, to:
- czy oboje rodzice mają pełnię władzy rodzicielskiej,
- czy rodzice są w stanie współpracować ze sobą w sprawach dziecka,
- czy dziecko może funkcjonować w dwóch miejscach zamieszkania bez szkody dla edukacji, zdrowia, poczucie bezpieczeństwa,
- czy plan wychowawczy jest realny i uwzględnia dobro dziecka.
Przy określaniu sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej sąd kieruje się wartością nadrzędną, czyli dobrem dziecka. Piecza naprzemienna nie zostanie orzeczona jedynie z woli jednego z rodziców żyjących oddzielnie.
Kiedy sąd nie przyzna opieki naprzemiennej?
W niektórych sytuacjach sąd opiekuńczy może nie przyznać opieki naprzemiennej. Może się to zdarzyć, kiedy pomiędzy rodzicami występuje silny konflikt, który uniemożliwia współpracę. Kolejnym aspektem jest ograniczenie władzy rodzicielskiej dla jednego z rodziców, co również uniemożliwia zastosowanie tej formy opieki nad dzieckiem. Co więcej, jeśli rodzice mieszkają w znacznej odległości od siebie i istnieje ryzyko destabilizacji codziennego życia pociechy, sąd może powołać się na jego dobro i także nie wyrazić zgody na pieczę naprzemienną. Dotyczy to zwłaszcza młodszych dzieci, dla których częste zmiany zamieszkania mogą być stresujące. Opinia małoletniego także ma znaczenie – jeśli dziecko nie wyraża zgody na zamieszkanie z jednym rodzicem, sąd weźmie to pod uwagę.
Czy przy opiece naprzemiennej trzeba płacić alimenty?
Kwestia obowiązku alimentacyjnego w momencie zasądzonej naprzemiennej opieki nad dzieckiem nie jest jednoznaczna. Jeżeli rodzice są zgodni i w równym stopniu ponoszą koszty utrzymania dziecka, a ich sytuacja finansowa jest podobna, alimenty wcale nie muszą zostać zasądzone.
Jeżeli jednak sytuacja materialna jednego z rodziców jest gorsza niż drugiego rodzica, a różnice w dochodach są znaczne, sąd może zasądzić przyznanie alimentów dla jednej ze stron. Służy to zachowaniu równego standardu życia dziecka w obu miejscach zamieszkania.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej a sprawowanie opieki naprzemiennej
Jak już wspomnieliśmy, opieka naprzemienna jako forma wychowania dziecka nie może zostać zrealizowana, jeśli rodzic nie posiada pełni władzy rodzicielskiej. W sytuacji, kiedy jeden z rodziców ma ograniczoną lub zawieszoną władzę rodzicielską, sąd może zezwolić na utrzymywanie kontaktów dziecka z nim, jednak nie powierzy mu opieki nad dzieckiem w trybie naprzemiennym.
Zdolność do podejmowania wspólnych decyzji i równy udział w wychowaniu dziecka są więc kluczowe w pieczy naprzemiennej.
Opieka naprzemienna w praktyce
Naprzemienne sprawowanie opieki nad dzieckiem zwykle wymaga od obojga rodziców kompromisów i odpowiedniej organizacji. Ten sposób wykonywania władzy rodzicielskiej jest łatwiejszy, kiedy rodzice mieszkają w niedalekiej odległości od siebie, a dziecko może uczęszczać do jednej szkoły lub przedszkola. Harmonogram dnia i codzienne obowiązki powinny być realizowane w taki sposób, aby nie zaburzać rytmu życia dziecka.
Wielu rodziców żyjących oddzielnie decyduje się na stworzenie w domu lub mieszkaniu przestrzeni dla dziecka, dzięki której nie ma konieczności zabierania przez nie swoich rzeczy przy każdej zmianie miejsca zamieszkania.
Zalety pieczy naprzemiennej
Instytucja pieczy naprzemiennej, o ile jest prawidłowo realizowana, może nieść za sobą wiele korzyści – zarówno dla dziecka, jak i obojga rodziców. Jakie są zalety opieki naprzemiennej?
1. Utrzymanie trwałej więzi opartej opartej na kontakcie
Przy pieczy naprzemiennej dziecko nie musi dokonywać wyboru, z kim chce zamieszkać. Może utrzymywać kontakt z obojgiem rodziców w pełnowymiarowym zakresie. Taka forma opieki nad dzieckiem służy minimalizowaniu skutków stresu po rozstaniu rodziców i pozwala budować zdrowe relacje rodzinne.
2. Poczucie bezpieczeństwa dziecka
Chociaż miejsce zamieszkania dziecka dzieli się na dwa domy, dobrze zorganizowany harmonogram pieczy naprzemiennej może dać mu poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa.
3. Równy udział rodziców w wychowywaniu dziecka
Rodzice dzielą się odpowiedzialnością za wychowanie, edukację i codzienne obowiązki, dzięki temu żadne z nich nie czuje się wykluczone ani przeciążone.
4. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich
Piecza naprzemienna może działać mobilizująco na rodziców, którzy aktywnie uczestniczą w życiu dziecka – nie tylko w czasie wolnym, ale także na co dzień: w odrabianiu lekcji, organizacji czasu czy wspieraniu w trudnościach.
5. Wyrównanie obowiązków i kosztów
Podział opieki często idzie w parze z bardziej sprawiedliwym podziałem kosztów wychowania dziecka oraz ograniczeniem ryzyka konfliktów dotyczących obowiązku alimentacyjnego.
Opieka naprzemienna – dobro dziecka na pierwszym miejscu
Piecza naprzemienna daje obojgu rodzicom możliwość opieki nad dzieckiem, mimo osobnych miejsc zamieszkania. To forma sprawowania władzy rodzicielskiej, w której dziecko przebywa równą ilość czasu z każdym rodzicem, dająca mu możliwość utrzymywania kontaktów i silnych więzi rodzinnych.
W każdej sprawie dotyczącej dziecka, sąd kieruje się nadrzędną zasadą – dobrem małoletniego. To nie potrzeby rodzica, a dziecko stoją w centrum oceny sytuacji. W przypadkach, gdy piecza naprzemienna miałaby prowadzić do destabilizacji, poczucia zagubienia czy pogorszenia kondycji psychicznej dziecka, sąd może uznać, że lepszym rozwiązaniem będzie ustalenie miejsca jego pobytu przy jednym z rodziców z jednoczesnym uregulowaniem kontaktów z drugim. Całkowite ograniczenie kontaktu jednego z rodziców z dzieckiem może negatywnie odbić się na jego zdrowiu psychicznym i rozwoju emocjonalnym.
Opieka naprzemienna jest więc jednym z narzędzi do realizacji celu, jakim jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do rozwoju. Wprowadzenie jej powinno zawsze wynikać z analizy konkretnej sytuacji rodzinnej, gotowości rodziców do współpracy oraz realnych możliwości zapewnienia dziecku stabilnych i bezpiecznych warunków.
